Blog Ireny: O PARAFII NSPJ W KRAKOWIE PYCHOWICACH w latach 1958-2011cz.3./historia/

O PARAFII NSPJ W KRAKOWIE PYCHOWICACH

w latach 1958-2011cz.3

./historia/

3.ECHA HISTORII TERENÓW a DZIEŃ DZISIEJSZY/stan luty 2012, aktualizacja rok 2017//

Historia tych terenów jest długa, barwna i silnie związana z dziejami Krakowa. Pierwsze zapisy historyczne sięgają początku XIII wieku i zawdzięczamy je Janowi Długoszowi. W opisanym przez Niego okresie, ludziom w nadwiślańskich wioskach żyło się dobrze. Pogorszył się poziom ich życia po przeniesieniu stolicy Polski z Krakowa do Warszawy. Zubożało miasto Kraków zmalał popyt na wytwarzane przez tutejszych rolników i rzemieślników produkty. Ubożeli wytwórcy i dostawcy. Ludzki dorobek niszczyły również częste powodzie, wojny krajowe, w końcu rozbiory, zabory i wojny światowe. Pomimo tego, po każdej klęsce, wioski rozwijały się intensywnie. Wnet po przyłączeniu ich administracyjnie do Krakowa i erygowaniu parafii, wspomnieniem dawnych dziejów pozostały wyprawy wielogodzinne konne lub piesze na Msze święte do parafii Św. Józefa w Podgórzu, później do Dębnik lub Tyńca.. Echami dawnej historii obszarów parafii pozostały ruiny dworów, wapienniki czyli wyrobiska kamieniołomów, ruiny fortów, kawerny, kapliczki, budynki pełniące ongiś ważne funkcje. Kawerny, forty, rogatki, dokumentują czasy austriackiego zaboru i wojen. Kapliczki budowano „ ku czci” lub ”w podzięce” czyli dziękczynne. Ruiny wapiennika, ruiny budynków produkcyjnych dokumentują wysoki poziom gospodarczy wiosek. Dwory opowiadają dzieje rodów.

Wieś Pychowice stanowiła pierwotnie własność kapituły krakowskiej, a potem własność prywatną. Pierwsza historyczna data dotycząca istnienia wioski o nazwie Pychowice pochodzi z 1317 roku. Trudno dzisiaj ustalić pochodzenia nazwy wioski. Jedna wersja mówi, że pochodzi ona od nazwiska pierwszych właścicieli. Inna, obiegowa że od popychania /pychania/wioseł, bowiem łódkami w większości dowożono towary do Krakowa. Dokładniejsze zapisy o Pychowicach uczynił w wieku XV Jan Długosz, któremu Kapituła Krakowska przekazała Pychowice w dzierżawę. Wybudował tutaj swój dwór i jak mówią zapisy, okazał się doskonałym gospodarzem. Wybudował też stawy rybne, zaopatrując w ryby krakowskie dwory. Wybudował cegielnię produkującą cegły na potrzeby kapituły. Wieś posiadała w owym czasie 5 zagród i była zwolniona z pańszczyzny na rzecz świadczeń wozadzkich dla dworów w Krakowie. Historię terenu znaczą tu istniejące do dzisiaj różne, ważne dla mieszkańców obiekty. W większości to już zabytki. Najstarszym jest drewniany budynek położony przy ul.Tynieckiej 56, budowany jako budynek na szkołę w 1849 roku. Po ośmiu latach zmieniono funkcję tego budynku. Szkołę zlikwidowano, a w budynku utworzono mieszkania. Przez kilka lat lekcje odbywały się w wynajętych pomieszczeniach. Budowę murowanego budynku szkoły zakończono w roku 1934. W czasie wojny, w budynku stacjonowali Niemcy. Budynek jest szkołą do dzisiaj. Ciekawą historię ma pychowicki cmentarz z 1894 roku.MKiedy epidemia cholery zajęła te tereny, śmiertelność była ogromna. Transport zmarłych do odległego cmentarza w parafii Św. Józefa sprzyjać mógł rozprzestrzenianiu się zarazy. Pychowiczanie bojąc się, aby zaraza nie zabierała niepotrzebnie nowych ofiar, zaczęli grzebać swoich zmarłych na pustym miejscu za wsią. W okresie zarazy grzebano tu po kilka osób dziennie. Gdy zaraza ustąpiła na pychowickim cmentarzu były 34 mogiły. Przez wiele lat, ludzie bojąc się powrotu zarazy, z daleka omijali cmentarz. Dopiero w 1921 roku teren cmentarza uporządkowano, powiększono, na środku cmentarza postawiono krzyż. Ogrodzono, obsadzono drzewami. Od sierpnia 1927 roku na pięknie położonym i zadbanym pychowickim cmentarzu grzebani są zmarli z Pychowic, Kostrza, Bodzowa. W okresie II wojny światowej wielka epidemia tyfusu plamistego, znów powiększyła cmentarz o kilkadziesiąt mogił ludzi w każdym wieku. W 1994 roku z okazji 100rocznicy powstania cmentarza, powstał Komitet Rozszerzenia Cmentarza, który doprowadził do kolejnego poszerzenia cmentarza. W 108 lat po powstaniu cmentarza, znajduje się na nim łącznie 730 grobów ziemnych w tym grobów z płytami nagrobkowymi, oraz pięć grobowców, w których złożono na przestrzeni lat po kilka ciał. Obecnie cmentarz ma powierzchnię 490 m2. Na podstawie uzyskanego pozwolenia na budowę, rozpoczęto już rozbudowę zgodnie z posiadanym projektem. Nowa część cmentarza będzie miała 3 179m2 i przewidziano na niej 296 grobów ziemnych,83 groby dla dzieci,66 grobowców oraz mur kolumbarium na 90 nisz urnowych. Cmentarz do 1984 był własnością Parafii NSPJ w Pychowicach, od 1985 roku jest cmentarzem komunalnym. Zabytkiem jest cały kompleks dworu przy ul.Tynieckiej. . Murowany budynek z 1903 roku, wybudowany jest powyżej miejsca zniszczonego przez pożar dworu drewnianego. Obok obecnego dworu zachowały się ruiny gospodarczych zabudowań, wybudowanych na fundamentach z czasów Długosza, oraz studnia z tego okresu. Budynek gospodarczy, który ongiś był owczarnią , czeka na inwestora i rekonstrukcję. Z okresu dzierżawcy Długosza istnieją nadal rybne stawy, znajdujące poniżej obecnego dworu, przy ulicy Widłakowej. Pomiędzy stawami, a zabytkową willą pierwotnie będącą gościnnym domem dworu, rozciąga się dworski park ze starodrzewem i aleją prowadząca do dworu od strony Wisły. Willa, wg obiegowej informaCji pierwotnie będąca domem gościnnym dworu, od kilkudziesięciu lat ma właściciela spoza rodziny właścicilei dworu. Przy ul.Tynieckiej w pobliżu ul.Sodowej znajduje się budynek dawnej rogatki, pozostałość po czasach zaborów. Dom w stanie do remontu, obecnie jest zamieszkały przez lokatorów z kwaterunku. Obok, pomiędzy sklepem a budynkiem rogatki znajdują się dom mieszkalny i budynek produkcyjny „Sody”- funkcjonującego tu na początku XX wieku zakładu produkcyjnego fabryki Solvay. Budynek zakładu jest kompletną ruiną, natomiast w domu mieszkalnym mieszkają potomkowie dawnych pracowników”.Sody”. W śród nich byli też rodzice tragicznie zmarłego w 1991 roku piosenkarza A. Z. I wg ustnych przekazów mieszkańców którzy tamte czasy wczesno powojenne pamiętają On też tutaj się urodził. Nie znalazłam jednak potwierdzenia tego w wikipedii- która kwituje krótko...miejsce urodzenia Kraków... i to też prawda bo Pychowice były już wtedy w granicach miasta Kraków. Co do tego jak długo tutaj mieszkał zdania słyszałam różne. Nie znalazłam natomiast nic na ten temat w słowie pisanym. Piosenki Andrzeja, w szczególności: czarny Alibaba czy badź moim natchnieniem śpiewali wszyscy z Jego pokolenia. Ja też. W Pychowicach jak wynika z wikipedii urodził się też malarz, pejzarzysta i nauczyciel Józef Pieniążek. jego krewni tu mieszkajacy nadal tutaj mieszkaja. Nic więcej, żadnych innych informacji na Jego temat nie znalazłam.Oprócz w niektórych źródłach że urodził sie we Lwowie. Jednak pychowiczanie wiedzą że tutaj. I TUTAJ MIESZKA NADAL jEGO RODZINA.
Prawie na granicy Pychowice i Bodzowa ale przy pychowickiej ulicy Widłakowej znajdują się z czerwonej cegły budynki z masztowym kominem, oraz inne zabudowania obok to pozostałości Wapiennika z początków XX wieku. Okazuje się ,że ta zabudowa ma sławę międzynarodową. W prezentowanym w internecie życiorysie człowieka uznawanego za najlepszego współczesnego fotografa świata , Henryka Tomasza Kaisera, czytamy (Wg wikipedii cytuję tekst ) …wakacje spędzał w Pychowicach, gdzie jego dziadek dr Władysław Stawowczyk adwokat, mąż Marii z Zieleniewskich, wybudował i był dyrektorem przedsiębiorstwa WAPIENNIK I KAMIENIOŁOMY. ..koniec cytatu.

O Kostrzu czytamy, że w XV właścicielm Kostrza był kasztelan Jan z Tęczyna a ludność trudniła się wyplataniem koszy i rybołówstwem. Następnie Kostrze stanowiło własność Benedyktynów, potem własność prywatną. Decyzją władz kościelnych, do roku 1958 należało Kostrze do parafii benedyktynów w Tyńcu,a od roku 1958 należy do parafii Pychowice. Pomiędzy dawnym Kostrzem a Tyńcem znajdowała się ongiś wieś Koło Tynieckie. Obecnie tereny te należą do Kostrza . Znajduje się tutaj dwór, związany historycznie z Insurekcją Kościuszkowską.Obecnie jest to miejsce pomiędzy wjazdem na autostradę a kompleksem sportowym przy ulicy Kolnej i stopniem wodnym”Kościuszko”. Zabytkowy dwór, mocno nadwyrężony zębem czasu nadal cieszy oko swoją elegancją stylu epoki. Jak parasol ochronny otaczają go konary rozłożystej lipy z zieloną tabliczką,, na której widnieje godło narodowe i napis-pomnik przyrody prawem chroniony”. Tereny to piękne, spokojne i jeszcze ekologiczne. Aż dziw bierze, że nie słychać tu wcale ruchu z autostrady. O inwestora proszą też, będące w kompletnej ruinie zabytkowe budynki gospodarcze. I wyschnięte niecki stawów rybnych. Lipy, jak głosi legenda opowiedziana mi przez miejscowego człowieka/ ta z tabliczką „zabytkow” i te bez tabliczek, też pamiętają wymarsz z tego dworu Tadeusza Kościuszki ze swoim sztabem przybocznym, na krakowski Rynek by złożyć porzysięgę wyzwolenia z pańszczyzny walczącym z Nim chłopów. A miejsce to faktycznie wymarzone dla konspiracji. Dojazd jest prosty, gdy się zna trasę. Nie znając jej, można szukać dworu i przejeżdżając kilkanaście zaledwie metrów od niego, nie zauważyć go. Był w Kostrzu, w rejonie obecnej remizy strażackiej dwór drewniany. Ale podobno pozostała po nim tylko studnia. Stoi nieopodal nowy dwór, wybudowany w 1936 roku przez nowych właścicieli nieruchomości. Była to letnia rezydencja, na stałe mieszkających w Krakowie państwa Stopczyńskich. Ojciec Heleny Stopczyńskiej, zapisał się znacząco w historii Krakowa. Odkrył na swojej parceli w Krakowie-Podgórzu źrodło wody mineralnej –siarczkowej i wybudował tam Zakład Kąpielowy Wody Siarczano-Solankowej. Bardzo renomowany w owym czasie. Zakład jest już nie czynny ,ale obiekty stoją do dzisiaj. Ku pamięci Inż. Matecznego Jego Mianem nazwało Miasto Kraków wybudowane w pobliżu Zakładu rondo- „Rondo MATECZNEGO”. Pierwszy szkolny budynek wybudowano w Kostrzu w 1911 roku. Pod koniec niemieckiej okupacji, budynek został lekko uszkodzony, gdy przez kilka dni kwaterowała tu jednostka artyleryjska. Od 1962 roku zaczyna się historia nowej szkoły ”tysiąclatki”. Historia Ochotniczej Straży Pożarnej zaczęła się w Kostrzu w 1928 roku, a w 1934 wybudowano tu pierwszy, drewniany budynek remizy. Obecny, murowany wybudowano w latach 1964-1966. Znajduje się prawie przy skrzyżowaniu ul. Tynieckiej z ulicą Dąbrowa. Jest też w Kostrzu kilka bardzo starych zabytkowych domów, na kamiennej podmurówce lub z kamiennymi ścianami, jako wartych zobaczenia, gdy z stanowią coś w rodzaju obiektów skansenu.

O Bodzowie wiemy , że był pierwotnie osadą pasterską, której ludność trudniła się też rybołówstwem. Wiemy, że do rozbiorów wieś Bodzów stanowiła własność Kapituły Krakowskiej ,a po pierwszym rozbiorze stała się własnością prywatną. Ścisłe kontakty Bodzowa z Wawelem dokumentuje znajdujący się w XVII wiecznej kaplicy, marmurowy ołtarz Św. Doroty, przeniesiony tutaj z Wawelskiej kaplicy. Wg opinii historyków ołtarz pochodzi z XV wieku i stał wcześniej w w Katedrze na Wawelu, a jego fundatorem był przyboczny lekarz królowej Bony, Włoch z Modeny Jan Andrzej Valentinis. Ołtarz ten stanowi wysokiej klasy zabytek sztuki rzeźbiarskiej epoki renesansu. W centralnej części przedstawia trzy płaskorzeźby. Z lewej strony św. MaŁgorzatę, w środku Matkę Boską z Dzieciątkiem i po prawej stronie św. Dorotę. W lewym skrzydle postać św. Stanisława Szczepanowskiego. W prawym skrzydle św. Ambrożego, jak ustalili w 1963 roku odkrywcy ołtarza i jego historii ,uznając za mylny wyryty pod postacią napis mówiący, że jest to wyobrażenie św. Grzegorza. Drewniano-murowany zespół dworski Bodzowa ,znajdował się w pobliżu kaplicy MBŚ. Zabudowania zostały rozebrane po II wojnie światowej. Prawie na granicy Pychowice i Bodzowa ale przy pychowickiej ulicy Widłakowej znajdują się
z czerwonej cegły budynki z masztowym kominem, oraz inne zabudowania obok to pozostałości Wapiennika z początków XX wieku. Okazuje się ,że ta zabudowa ma sławę miedzynarodową. W prezentowanym w internecie życiorysie człowieka uznawanego za najlepszego współczesnego fotografa świata , Henryka Tomasza Kaisera, czytamy (Wg wikipedii cytuję tekst ) …wakacje spędzał w Pychowicach, gdzie jego dziadek dr Władysław Stawowczyk adwokat, mąż Marii z Zieleniewskich, wybudował i był dyrektorem przedsiębiorstwa WAPIENNIK I KAMIENIOŁOMY. ..koniec cytatu.

Oprócz rogatki, na terenie całej parafii znajduje się kilkanaście innych obiektów militarnych, pozostałych po czasach zaborów. Są to forty i kawerny. Forty,stanowiące obronne budowle naziemne, połączone były z podziemnymi tunelami nazwanymi kawernami, kutymi w skale. Kawerny jako budowle militarne służyły jako schrony dla żołnierzy w przypadku zagrożenia i jako podziemne komory magazynowe na ubrania , magazyny żywności, korytarze .Jak podają specjalistyczne źródła, największa z kawern, w Pychowicach pomieścić mogła w schronie 4000 żołnierzy. Dla komunikacji pomiędzy zlokalizowanymi w różnych strategicznie usytuowanych miejscach , wybudowano sieć naziemnych łączących je dróg dojazdowych. Wszystkie kawerny i forty są doskonale zamaskowane i ukryte wśród lasów, kamieniołomów, skał i pagórków. Najbardziej znana kawerna znajduje się w Kostrzu, wykuta w skalnym wzgórzu, na którym stoi kapliczka MBCz, około 60m od szkoły i 20m od kaplicy. W czasie działań wojennych wyzwolenia Krakowa i przemarszu wojsk rosyjskich, wszyscy mieszkańcy Kostrza schronili się w tej kawernie. Obecnie korytarze kawerny są zasypane, Widoczna jest jednak studnia przed wejściem oraz kamienne wejście do korytarzy. Wejście do kawerny jest około 1.5m poniżej poziomu terenu, a studnia przed wejściem nie zabezpieczona, łatwo tam wpaść i poranić się o skalne występy a wyjść byłoby trudno. Wszystkie kawerny miały wejścia obmurowane cegłą lub cegła i kamiennymi ciosami. W Pychowicach warto zwiedzić okolice i kawerny w Pychowickiej Górce, z wejściem od ul. Rodzinnej. Jest ich tu kilka . Wielokomorowa i jednokomorowa. Ze szczytu górki roztacza się wspaniały widok na prawie stuletnie ruiny wapiennika w Bodzowie, Wisłę, Bielany, Przegorzały, Salwator. Każda z następnych kawern jest również urokliwie położona. Obecnie jest w ich pobliże dojazd miejskim autobusem. I tak w odległości ok.600m od przystanku, przy szkole w Kostrzu, pomiędzy ul. Widłakową a Falistą,w lesie, znajduje się kawerna „Wielkanoc”. Z przystanku autobusowego „Kostrze1” jest dojście do kilku kawern. W odległości około 250m ,przy ulicy Bodzowskiej znajdują się z kawernami ruiny Fortu Bodzów. W odległości około 200m od przystanku,znajduje się kawerna przy ul.Pustelnia-z wejściem od ul.Tynieckiej i parę metrów dalej przed wejściem do lasu, kawerna”Bodzów”. Z przystanku Dąbrowa , w odl. około 860m znajdują się ruiny Fortu i kawerna winnicka,Jeszcze dzisiaj robi wrażenie ich architekta i konstrukcja. Ile jest kawern tak naprawdę chyba do końca nie zbadano ,bowiem jedne źródła podają że jest ich siedem inne że dziewięć. Zachowały się też na terenie zabytkowe, przydrożne kapliczki, upamiętniających ważne ongiś wydarzenia, dla każdej z dawnych wiosek parafii. Pierwsza stoi na granicy Dębnik i Pychowic, prawie u zbiegu obecnej ul.Tynieckiej i Norymberskiej. Stoi podobno w miejscu legendarnej karczmy Rzym ,obok budynku dawnej rogatki. Obok niej, nowoczesny wjazd dla rowerów na wiślane bulwary. Ostatnia kapliczka w parafii ,stoi prawie na granicy Kostrza i Tyńca, bezpośrednio przy ulicy Tynieckiej . Zabytkowa ta kapliczka stoi teraz na tle wybudowanego w ostatnim dziesięcioleciu „Hotelu Tynieckiego” Tak to w parafii Pychowice historia i dzień współistnieją w doskonałej symbiozie ,wzajemnie się eksponując. Wielu znanych z historii i literatury ludzi albo tutaj żyło, albo czasowo przebywało, wielu znanych żyje tutaj teraz. Mieszkają tu „jako nowi” posłowie, ministrowie i lokalni politycy od najwyższego stopnia, naukowcy i wykładowcy pracujący w pobliskich uczelniach lub innych prestiżowych nowej generacji zakładach pracy. I mieszkają tu nadal potomkowie ostatnich właścicieli Pychowic. I potomkowie setek dawnych mieszkańców ,dawnych wiosek Pychowice, Kostrza, Bodzowa.

i.s.wróblewska
Opracowanie wg stanu na rok 2012.

Niżej Notka uzupełniająca z roku 2013. Pychowice, dawna wieś zlokalizowana na prawym brzegu Wisły pomiędzy Tyńcem a Krakowem. Obecnie osiedle w dzielnicy Dębniki-VIII dzielnicy Krakowa. W ROKU 1941 WŁaDZE OKUPACYJNE ROZSZERZYŁY GRANICE M.KRAKOWA PRZYŁANCZAJĄC DO NIEGO OŚCIENNE WIOSKI.WŚRÓD NICH BYŁY TEŻ PYCHOWICE jako dzielnica XXVIII, sąsiadujący BODZÓW jako dzielnice XXIX i KOSTRZE jako dzielnica XXX. Podział ten, jako zgodny ze wcześniejszymi planami rozbudowy miasta Krakowa usankcjonowały władze Polski , w pierwszym dniu po wyzwoleniu Krakowa czyli 18.01.1945r. Kolejna nowelizacja podziału administracyjnego miasta zniosła wcześniejszy podział miasta na 52 dzielnice, wprowadzając podział na 5 dzielnic administracyjnych i wtedy Pychowice znalazły sie w dzielnicy Podgórze . W roku 1991,gdy nastały nowe prawa, podzielono na nowo administracyjnie Kraków-tym razem na dzielnic 18 i ten podział obowiązuje teraz w roku 2013. Pychowice jak i okoliczne dawne dzielnice należą teraz do dzielnicy VIII DEBNIKI. Najbliźsi sąsiedzi osiedla Pychowice to: od wschodu ul.Norymberska a za nią Jednostka Wojskowa już w Dębnikach, wschodu Zakrzówek, od południa III Campus UJ na osiedlu Ruczaj, dalej na zachód Skotniki i Tyniec oraz Kostrze i Bodzów dwa osiedla tej samej parafii Pychowice. Od zachodu i północy graniczy osiedle z rzeką Wisłą .Kościół w Pychowicach jest parafialnym kościołem dla 3 osiedli ww. W Pychowicach dojechać lub dojść do najważniejszych obiektów jak kościół, szkoła, sklepy, można asfaltowymi ulicami jak na każdym, zamieszkałym osiedlu. Ale można również dojść polnymi dróżkami i drogami co rzadkość prawdziwa. Łąki to przepiękne jeszcze tereny, które za parę lat też będą zabudowane mieszkaniówką. Ale na dzisiaj, łąki od wiosny do zimy mienią się wszystkimi kolorami tęczy ,zmieniając tylko kolejność barw z miesiąca na miesiąc.To widok dla oka tych co zauważają przyrodę. Świat wokół czaruje intensywnością czerwieni owoców głogu, które jesienią są tutaj panującymi wespół z dzikimi winogronowymi.

I.S.WRÓBLEWSKA
LITERATURA: wikipedia i inne INTERNET-OGÓLNIE DOSTĘPNE DLA CZYTAJĄCYCH strony www.

DOKUMENTY HISTORII PARAFII